جایگاه دوم بین المللی در رشد کمیت پژوهش کشور در سال ۲۰۲۰ / ارتقای ۱۱ پله‌ای در کیفیت پژوهش در ۱۰ سال گذشته

به گزارش اداره کل روابط‌عمومی وزارت علوم به نقل از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، دکتر دهقانی اظهار داشت: درحالی‌که مقالات علمی و آخرین یافته‌های پژوهشی محققان ایرانی در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۳% بیش از متوسط بین‌المللی استناد دریافت می‌کرد در سال ۲۰۲۰ این رقم به ۲۵% افزایش‌یافته است. بنابراین، تحقیقات و پژوهش‌های انجام شده محققان ایرانی در سال ۲۰۲۰ کیفی‌تر شده‌اند. همچنین، فعالیت‌های پژوهشی حاصل از مشارکت بین‌المللی ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۷.۳% بود که در سال ۲۰۲۰ به ۳۱.۴% افزایش‌یافته است. سهم مقالات یک درصد برتر پر استناد ایران در سال ۲۰۱۹ به میزان ۱.۹% بود که در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۲% رسیده است. این گروه از مقالات بیشترین تعداد استنادها در دنیای علم را کسب می‌کنند. همچنین، سهم مقالات ایران از نشریات Q1 در سال ۲۰۲۰ به حدود ۴۳% رسیده است درحالی‌که این رقم در سال ۲۰۱۹ حدود ۳۹% بود.

*رشد کمیت علم در سال ۲۰۲۰

دکتر دهقانی گفت: نتایج حاصل از بررسی‌ها نشان می‌دهد که کل مدارک علمی نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس از ایران در طول تاریخ (۲۰۲۰-۱۸۱۸ تقریباً ۲۰۲ سال) برابر با ۶۳۰۷۶۸ مورد بوده که حدود ۴۰۹۰۶۰ مورد آن یعنی حدود ۶۵ درصد آن در سخت‌ترین شرایط تحریم همه‌جانبه کشور یعنی سال‌های اخیر (۲۰۲۰-۲۰۱۳) بوده است. هرچند هنوز اطلاعات ۲۰۲۰ در پایگاه‌های استنادی در حال تکمیل است بااین‌حال ایران در سال ۲۰۲۰ تعداد ۷۲۸۳۹ مدرک در سطح بین‌المللی و در پایگاه اسکوپوس منتشر کرده است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۹ این رقم ۶۴۷۸۸ مدرک بود.

وی افزود: رشد ایران در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۹ حدود ۱۲.۴% است. ترکیه از لحاظ رشد تعداد مدارک در اسکوپوس در جایگاه نخست قرار دارد و در سال ۲۰۲۰ تعداد ۵۶۹۵۵ مدرک علمی منتشر کرد. از ترکیه در سال ۲۰۱۹ تعداد ۴۹۶۰۷ مدرک در مجلات پایگاه استنادی اسکوپوس نمایه شده است. بنابراین، رشد این کشور ۱۴.۸% است. اسپانیا، ایتالیا، دانمارک و بلژیک کشورهای دیگری هستند که در سال ۲۰۲۰ در رده‌های بعدی از لحاظ رشد کمیت علم قرار می‌گیرند. این کشورها به ترتیب ۱۱.۹%، ۱۱.۸%، ۹.۳% و ۹.۳% رشد علمی داشته‌اند. ۵ کشور آمریکا، ژاپن، مالزی، اندونزی و روسیه کمترین رشد علمی را در بین ۲۵ کشور برتری که بیشترین کمیت علم دنیا را تولید می‌کنند داشته‌اند. این ۵ کشور به ترتیب ۲%، ۰.۹%، منفی ۰.۹%، منفی ۱.۱% و منفی ۴.۶% رشد داشته‌اند.

*رشد کیفیت علم در سال ۲۰۲۰

سرپرست ISC در ادامه گفت: متوسط استناد نرمال شده مقالات ایران در اسکوپوس در سال ۲۰۲۰ هم‌اکنون ۱.۲۵ است. این بدان معنی است که مقالات ایران ۲۵% بیش از متوسط بین‌المللی استناد دریافت می‌کنند. استنادها به‌صورت مرتب در حال تغییر هستند. بنابراین، این شاخص نیز به‌صورت مرتب در حال تغییر است. هم‌اکنون میزان شاخص متوسط استناد نرمال شده برای مقالات ایران در سال ۲۰۱۹ در اسکوپوس ۱.۱۳ است. این بدان معنی است که مقالات ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۳% بیش از متوسط بین‌المللی استناد دریافت کرده‌اند. بنابراین در سال ۲۰۲۰ مقالات ایران ۱۲% بیش از سال ۲۰۱۹ استناد دریافت کرده‌اند. اگر این مقدار را به تعداد استنادها تبدیل کنیم می‌بینیم که میزان استنادهای سال ۲۰۲۰ کمتر از سال ۲۰۱۹ است، اما در شاخص متوسط استناد نرمال شده که در اسکوپوس با عنوان Field weighted citation impact معرفی شده است تعداد استنادها برحسب رشته و سال انتشار مقاله نرمال‌سازی می‌شود. مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۹ منتشر شده با مقالات ۲۰۱۹ و مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۰ منتشر شده با مقالات سال ۲۰۲۰ مقایسه می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۹ منتشر شده فرصت بیشتری برای دریافت استناد داشته تا مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۰ منتشر شده است.

وی در ادامه گفت: بررسی رتبه جهانی ایران از نظر شاخص استناد نرمال شده در طول ۱۰ گذشته نشان می‌دهد که کشور در سال ۲۰۱۱ در جایگاه ۲۳ بود که به‌تدریج این جایگاه بهبودیافته است. به‌طوری‌که در سال ۲۰۱۸ در جایگاه ۱۸، در سال ۲۰۱۹ به جایگاه ۱۴ و نهایتاً در سال ۲۰۲۰ به جایگاه ۱۲ ارتقا یافته است. بنابراین، ایران در بعد کیفیت پژوهش در طول ۱۰ سال گذشته ۱۱ پله ارتقا داشته است. این در حالی است که جایگاه کشور از نظر کمیت و حجم انتشارات علمی در همین سال ۱۵ می‌باشد و این حاکی از توجه بیشتر و تأکید بر کیفیت در مقایسه با کمیت و حجم تولیدات علمی در سال‌های اخیر می‌باشد.

دکتر دهقانی گفت: همان‌طور که مشاهده می‌شود جمهوری اسلامی ایران به‌سرعت درحال‌رشد است، اما به هر ترتیب کشور نیازمند تقویت خود در حوزه مرجعیت علمی است. ایران بر اساس استناد نرمال شده در سال ۲۰۱۹ رتبه ۱۴ و در سال ۲۰۲۰ رتبه ۱۲ دنیا را در اختیار دارد. کشورهای دانمارک، هلند، سوئیس، بلژیک، سوئد، استرالیا، انگلستان، کانادا، ایتالیا، آمریکا، آلمان، اسپانیا و فرانسه به‌مراتب استنادهای بیشتری نسبت به ایران دریافت می‌کنند.

مرجعیت علمی اولین بند از سند سیاست‌های علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری را تشکیل می‌دهد و تقویت آن با هدف توسعه قلمروهای علم کشور از اهمیت برخوردار است. به‌هرحال رشد ایران و همچنین رتبه استنادی کشور نشان می‌دهد که تلاش روزافزون در جهت کسب مرجعیت درحال‌رشد است.

*رشد مشارکت‌های بین‌المللی در علم در سال ۲۰۲۰

سرپرست ISC در ادامه گفت: یکی از شاخص‌های رشد مشارکت علمی در سطح بین‌المللی انجام تحقیقات مشترک بین دو یا چند کشور است که در نهایت از طریق مقالات باتوجه‌به وابستگی سازمانی ذکر شده بر روی آنها قابل‌شمارش است. جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۰ حدود یک‌سوم مقالاتش در اسکوپوس با مشارکت بین‌المللی به رشته تحریر درآمده‌اند. به‌صورت دقیق این رقم ۳۱.۴% است. در سال ۲۰۱۹ میزان مقالات با مشارکت بین‌الملل ایران به ۲۷.۳% رسید. بنابراین در مقایسه با سال ۲۰۱۹ پژوهشگران ایران حدود ۴.۱% به مشارکت‌های بین‌المللی‌شان اضافه شده است. باید در نظر داشت که در سال ۲۰۲۰ مقالات بیشتری در سطح بین‌المللی از پژوهشگران ایرانی منتشر شده است ولی بااین‌حال میزان مشارکت‌های بین‌المللی افزایش‌یافته است.

*رشد تعداد مقالات یک درصد برتر پر استناد در سال ۲۰۲۰

سرپرست ISC گفت: سهم مقالات ایران از مقالات یک درصد برتر پر استناد در اسکوپوس در سال ۲۰۲۰ به ۲% رسیده است. این رقم در سال ۲۰۱۹ حدود ۱.۹% بود. بنابراین، تعداد مقالات یک درصد برتر پر استناد ایران حدود ۰.۱% افزایش‌یافته است. برای انتخاب مقالات یک درصد برتر پر استناد در گام نخست اسکوپوس، مقالات را برحسب رشته‌های موضوعی در هرسال تفکیک می‌کند. علت این امر تفاوت تعداد استنادهای دریافتی در رشته‌های مختلف است. اندازه و فرهنگ در رشته‌های مختلف عامل اصلی تفاوت در تعداد استنادهای دریافتی است.

رشد تعداد مقالات ایران در نشریات Q1 در سال ۲۰۲۰

دهقانی افزود: در سال ۲۰۲۰ حدود ۴۳% مقالات ایران در نشریات Q1 اسکوپوس منتشر شده‌اند. سهم مقالات ایران در مجلات Q1 در سال ۲۰۱۹ حدود ۳۹% بود. بنابراین، پژوهشگران ایرانی در سال ۲۰۲۰ نسبت به ۲۰۱۹ حدود ۴% بیشتر در نشریات Q1 مقاله منتشر کرده‌اند.

هرچند انتشار نتایج پژوهش در معتبرترین مجلات بین‌المللی نشان از قدرت علمی اعضای هیئت‌علمی کشور دارد، اما بر اساس سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری، کمیت تولید علم تنها یکی از ابعاد توسعه علمی است. لذا توجه به سایر ارکان تولید علم شامل دیپلماسی علمی، کیفیت تولیدات علمی و اثرگذاری فناورانه و نوآورانه از عوامل بسیار با اهمیتی هستند که نباید نادیده انگاشته شوند. به هر ترتیب، مهم‌ترین مسئله حال حاضر کشور هدایت مقالات علمی به سمت نیازهای جامعه است.

ل. م ۵۴/ ن. ش ۵۸